. Azerbaycan Düşünce Tarihi Evreler, Olaylar Ve Şahsiyetler (19. Yüzyılın Ortaları-20. Yüzyıl Başları). , Kültür ve Turizm Bakanlığı -YTB, 2021.

Azerbaycan Türklerinin devlet gelenekleri çok eskilere dayanmaktadır. Bulunduğu coğrafi konumu ve sahip olduğu jeopolitik önemi nedeniyle Azerbaycan coğrafyasında tarihin farklı dönemlerinde değişik devlet oluşumları meydana gelerek varlığını sürdürmüştür. 19. yüzyılın başlarında siyasi, ekonomik ve kültürel parçalanmanın yaşandığı hanlıklar dönemi, sömürgeleşmenin önünü açmış, 1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay antlaşmaları sonucunda Rusya'nın yönetimine giren Azerbaycan'da devlet geleneği kesintiye uğramıştır. 19. yüzyılın ortalarından 20. yüzyılın başlarına dek devam eden bu süreçte, ümmet ve millet kavramlarının belirgin hale gelerek ayrışması Azerbaycan Türklerinin milletleşme sürecini hızlandırmıştır. Dönemin edebiyat, basın ve kültür alanlarında yaşanan dönüşüm ve değişimler, düşünce ve kanaat önderlerinin öncülüğünde yeni aşamaya taşınırken edebi-kültürel düşüncenin siyasi düşünceye evrilerek gelişmesinin önünü açmıştır. Rusya'da mutlakiyet düzeninin yıkılması sonucunda oluşan yeni ortamda Azerbaycan'ın düşünce önderlerinin önce özerklik, ardından bağımsızlık uğruna verdikleri mücadele, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.